تاملی بر کنش اصلاح طلبانه و مشارکت در امر انتخابات
سروش اکبرزاده
در ابتدای ” کتاب تردید ” آمده است: یک روز “چوانگ تزو” همراه دوستش “هوئی تزو” بر فراز پل زیبای رودخانه هائو گردش میکردند، چوانگ گفت: ببین ماهی ها چقدر قشنگ از آب بیرون می جهند، این نشانه شادی آنهاست.
هوئی گفت: تو که ماهی نیستی، چگونه میتوانی از شادی آنها خبر داشته باشی؟…
چوانگ گفت: من از شادی ماهی ها به خاطر شادی خودم باخبرم ( شادی دیدن آنها از فراز پل هائو )
… به این حکایت قدیمی چینی که زمانش به حدود سیصد سال پیش از میلاد مسیح باز میگردد، یک هزار سال بعد در شعری از ” پوچی یو ” چنین اشاره شده است:
” بحث چوانگ و هوئی بر فراز پل هائو بی حاصل بود.
فکر آدمی از ذهن دیگر جانداران باخبر نیست.
ماهی خواری در پی صید ماهیان است، ماهی ها می جهند، نه از سر شادی، بل به نشانه خطر!
…چیزها چنان که می نمایند نیستند.
اما چه کسی میداند؟ ”
○ نکته نخست: در اینجا فرض بر این است که تا پیش از “واقعه مهسا” بخش عمده جامعه را می توانستیم قشر یا اقشار خاکستری قلمداد کنیم که هماره خواهان یک زندگی معمولی و حداقلی با آزادیهای نسبی بودند.
اینان در موسم انتخابات به اقتضاء خرد میان خوب و بد و یا بد و بدتر بسراغ گزینه ای می رفتند که به ثواب نزدیکتر بود و لذا رای این بخش از جامعه در اکثر انتخابات همسو با جبهه و جریان اصلاحات به صندوق ریخته می شد.
البته چنانچه به تکرار گفته شده و مورد تحلیل قرار گرفته، این آراء خاکستری حتی در دوم خرداد ۷۶ هم ایجابی نبوده است.
به اعتقاد اینجانب به نظر می رسد پس از وقایع ۱۴۰۱ به مرور جامعه پلاریزه شده و هم اینک ما فاقد آن قشر خاکستری هستیم که جنبش اصلاحطلبی می توانست آنها را به صحنه آورد. در نتیجه تمام بدنه و کادر جریان اصلاحات نیز اگر بصورت تمام قد وارد صحنه انتخابات چهاردهمین دوره ریاست جمهوری شوند ( چنانچه وارد شده اند ) بعید می توان احتمالی برای پیروزی آنان در نظر آورد.
○ دو: در صورت صحت فرض نخست و پذیرش پلاریزاسیون اجتماعی و عمیقتر شدن شکاف میان حاکمیت و مردم، مقدم بر این سئوال که:
” به چه کسی میبایست رای داد؟ ”
این سئوال مطرح است که آیا مشارکت در امر انتخابات به معنای فاصله گرفتن از مردم و آن قشر خاکستری نخواهد بود که تاکنون همراه ما بوده اما امروز تیره شده اند و سئوالات جدی نسبت به مسئله حضور در پای صندوفهای رای دارند؟
اگر باور عمومی این باشد که بدون اصلاحات ساختاری در نظام حکمرانی و تغییر در قانون اساسی ( چنانچه این اتفاق یک نوبت در سال ۱۳۶۸ رخ داد ) مشارکت در انتخابات فائده ای ندارد، در آن هنگام هدف و استراتژی ما اصلاح طلبان چه باید باشد؟
آیا چنین می پنداریم که هرگاه عده ای انگشت شمار در پایتخت دور هم جمع شوند و بدون وجود پیش شرطهای لازم بخواهند ورود به عرصه انتخابات را تئوریزه کنند، می توانند قشر خاکستری را بدنبال خود به حرکت درآورند؟
اگر چنین است، چرا در انتخابات ریاست جمهوری گذشته مردم در کنارشان نایستادند و با آنان ” زیر میز نزدنند؟ ” ( به جای تعبیر بی معنای “زیر میز زدن” بخوانید: به هر قیمتی و تحت هر شرایطی مشارکت نکردند )
و یا در انتخابات دوره پیشین مجلس برای “روزنه گشائی” حضور نیافتند؟
… چشمها را باید شست، جور دیگر باید دید:
بله، هر نظری را بپذیریم چه مشارکت و چه عدم مشارکت، برای هر دو سوی ماجرا می توان هزاران دلیل اقامه نمود، اما آیا مردم خود را ملزم می دانند که همواره به نسخه هائی که ما نوشته ایم و می نویسیم عمل کنند؟
○سه: میان اصلاح طلبی در مقام ثبوت و اثبات ( تعریف و تحقق ) باید فرق بگذاریم.
اصلاحطلبی در مقام تعریف همواره قابل دفاع است و ما راهی بجز اصلاحات نداریم چرا که هر راه دیگری مستلزم هزینه های فراوان و در نتیجه کژراهه و بی راهه است.
اما آیا کنش اصلاحی فقط و فقط منحصر به مشارکت در بدست آوردن قدرت سیاسی است؟
چرا به سراغ شقوق دیگری از کنش اصلاح طلبانه نمی رویم که با آگاهی بخشی درقاعده هرم و تشکیل احزاب فراگیر و سندیکاها و فعالیتهای فرهنگی و… در بستر جامعه قابل تحقق است و از مسیر مردم می گذرد؟
ما انجام اصلاحات را از طریق مشارکت در قدرت سیاسی، بارها آزموده و دریافته ایم که چندان اثر بخش نیست چرا که بقول عزیزی: نهادهای انتصابی می خواهند رئیس جمهور را در حد یک تدارکاتچی تنزل مقام دهند! اینجاست که مردم میان اصلاحات در مقام تعریف و اصلاحطلبان در مقام تحقق فرق می گذارند و علیرغم اعتقاد به اصلاحات، اعتمادشان از اصلاح طلبان سلب می شود و اینچنین است که ما ( اصلاحطلبان ) نیز همچون اصولگرایان از سوی آنان به یک چوب رانده می شویم !
…اگر در جامعه این ذهنیت ایجاد شود که ما هم از هر فرصتی استفاده می کنیم تا جایگاههای مدیریتی پردرآمد و هیئت های مدیره شرکتهای دولتی و سایر پستها و مشاغل پر امتیاز را اشغال کنیم و در انتهای دوره هم بگوئیم که کاره ای نبودیم و “میدان” بر دیپلماسی غلبه نمود و یا…. آیا مردم حق نخواهند داشت که از ما نیز چون اصولگرایان اعراض کنند؟
براستی آیا مطالبات ما با مردم یکیست؟
○چهار: با توجه به نکات پیش گفته به نظر می رسد که دو گانه پیش روی ما
” انقلاب یا اصلاح ” نیست تا در ترجیح یکی بر دیگری قلمفرسائی شود، زیرا روشنفکران امروزی برخلاف روشنفکران دهه های چهل و پنجاه بر معایب تقابل جبهه ای و انقلابها واقف گشته اند و به قول جناب ( آنتونیو ) گرامشی به تقابل موضعی روی آورده اند و کنشگری مرزی را توصیه می کنند.
اما اشتباهمان اینست که اصلاحات را با شرکت در انتخابات مساوی فرض می گیریم و هر گونه مخالفتی با این فرضیه را توصیه به انقلاب تلقی می کنیم، در حالیکه اقسام فراوان و متصور دیگری از کنشگری مرزی وجود دارند که کمتر به آنها پرداخته ایم.
آری، اینک دو گانه اصلی چنانچه گفته شد، انقلاب یا اصلاح نیست، بلکه ” مشارکت یا مردم ” است.
باید همراه و در کنار مردمی باشیم که به اصلاحات اعتقاد دارند، اما بدنبال تکرار راههای آزموده نیستند و اقسام دیگری از کنش اصلاحی را دنبال میکنند…
یک مثال: جنبش مهسا هم دارای مولفه های اصلاحطلبانه بود و هم در برخی موارد مواضع انقلابی را دنبال میکرد، آیا بهتر نبود جنبش اصلاحطلبی با توجه به تجربیات ارزشمند خود و نیز دارا بودن تئوریسین های تراز اول و کادرهای ارزشمند، با تقویت اِلِمانهای اصلاحطلبی در جنبش مهسا هم مانع بروز تقابل های سهمگین در کف خیابانها می گردید و هم صفوف خود را در کنار مردم تعریف می نمود؟
در اینجا باز هم باید ترجیع بند سخنانم را تکرار کنم:
آیا اصلاح طلبی فقط و فقط از طریق سکانداری ریاست جمهوری و مشارکت اصلاح طلبان در آنچه را که ” کیک قدرت ” می نامند قابل تحقق است؟
آیا تزریق دوز بیشتری از اصلاحات به “جنبش مهسا ” و در نتیجه جلوگیری از تقابل های خیابانی و خونریزی هائی که دلهای بسیاری را تا ابد داغدار نمود (البته در حد توان اصلاحطلبان) ارزشش بیش از تصدی سکان ریاست جمهوری نبود؟
آیا برخی از رهبران اصلاحات که در این دوره پر هیاهو دامن خود را بر چیدند تا به موقعیت های حداقلی آنان آسیبی نرسد، به اندازه بانیان این اوضاع و احوال مقصر نیستند؟
بگذریم!… هم اکنون انتظارمان چیست؟
آیا انتظار اینست که مردم همه چیز را فراموش کنند و همچون سالهای ۷۶، ۸۰، ۹۲ و ۹۶ از ما و کاندیدای ما با سوت و کف استقبال کنند.
… باید به دنبال
” حضور مردم در صحنه ” باشیم و نه ” ظهورشان در صحنه! ”
ظهور در صحنه بر پیروی احساسی و پوپولیستی استوار است و حضور در صحنه آگاهی نسبی می طلبد.
○ پنج: پیش از انتخابات ۱۴۰۰، حاکمیت در موسم انتخابات ریاست جمهوری عموما بگونه ای عمل کرده که هم رضایت دو جناح حاصل شده است و هم به تبع حضور اصلاح طلبان، مردم به نفع ایشان وارد صحنه شده اند، اما پس از واقعه مهسا به نظر می رسد قشر خاکستری پیش از اصلاح طلبان تصمیم خود را گرفته است…
پیش از این در بیشتر صحنه های انتخاباتی هم حاکمیت، هم دو جناح سیاسی و هم مردم بطور نسبی احساس رضایت داشتند و به تعبیر مولانا در یکی از قصه هایش: با یک درهم خواسته های هر چهار گروه تامین می گردید و انتخابات ریاست جمهوری آن یک درهمی بود که هم حاکمیت و نظام از آن منتفع می گشت، هم جناحهای سیاسی با یکدیگر به رقابت جدی می پرداختند و هم مردم با مشارکت خود و ترجیح یکی بر دیگری میان خوب و بد و یا بد و بدتر گزینش می کردند و آرزوی جملگی (البته به طور نسبی) برآورده می شد:
“پس بگفتی او که من زین یک دّرّم
آرزوی جمله تان را میخرم”
در آن هنگام اصلاح طلبان به قشر خاکستری وعده می دادند:
” پس شما خاموش باشید! انصتوا
تا زبانتان من شوم در گفتگو ”
اما همانگونه که اشاره شد هم اکنون شرایط متفاوت است و مردم، خاصه پس از واقعه مهسا، اصلاح طلبان را زبان خود نمی دانند، در نتیجه بیم آن می رود که اصلاحطلبان اگر با همه تئوری پردازیها و فعالیتهای عملی خود موفق نشوند، برای همیشه سرمایه اجتماعیشان را از دست می دهند، مگر آنکه در آینده به تغییرات اساسی در اهداف و استراتژیها روی آورند.
○ در انتها باید دوباره به آن تردید نخست باز گردیم ( اما این بار نه از فراز پل “رودخانه هائو”، بلکه از جایگاه عزیزانی چون صبا آذر پیک، یاشار سلطانی، صادق زیبا کلام و… که برای اصلاحات هزینه پرداخته اند) و سئوال کنیم:
آیا ماهیها ( مردم ) شادند یا ما ( اصلاحطلبان ) بخاطر شادی خود آنها را شاد می پنداریم؟